WINTERSTILTE: een fabelachtige film van Sonja Wyss
door Paul Donker Duyvis
De zee geeft, de zee neemt. Zo is het ook met de bergen. Dorpelingen die leven op de berghellingen weten dat de lieflijke zomerse Alpen met edelweiss en gentiaan in de winter veranderen in onherbergzame oorden, waar altijd onverwacht gevaar dreigt: gladde wegen, verraderlijke hellingen en lawines. Zij overleven de winter afgezonderd van de buitenwereld.Toegangswegen en passen zijn maanden lang onbegaanbaar.
De nieuwste film van Sonja Wyss opent met een wijds panorama van het besneeuwde Zwitserse hooggebergte bij het aanbreken van de dag. De toon is gezet. We zijn hoog verheven boven de dagelijkse realiteit en het rumoer van de moderne tijd. Hier heerst de komende maanden natuur, stilte, angst en geheimzinnigheid.
In het schemerduister ploeteren een vader en een jonge volwassen dochter door de diepe sneeuw naar boven. Ze keren terug van de jacht met een geschoten haas op een beige canvas rugzak. In de boerderijwoning van donkere houten balken wachten moeder en de andere drie dochters vrolijk op hun terugkomst. Twee jonge maagden flirten nog even giechelend met uitgelaten sneeuwballende jongens uit het dorp. Dan keert de camera terug bij de vader en de dochter.
Het meisje gilt: Vater! Voor haar ogen glijdt vader van de Gloriarots de afgrond in ...Totaal overstuur rent, valt en rolt het meisje naar huis met de onheiltijding die een lange periode van rouw inluidt voor dit streng gelovige gezin. Vanaf dit moment verandert de film in een droomachtige wintervertelling met veel mythologische en folkloristische referenties. Een soort strenge winterslaap zonder intimiteit of warmte. Met gedwongen onthouding op elk gebied. Er komt pas een einde aan als een dochter zich als doornroosje in haar vinger prikt.
Zwitserland is vooral bekend om zijn Calvinisme, maar in de afgelegen bergdorpen van het zuidelijke Wallis heeft een orthodox katholicisme zich gehandhaafd. Wyss raakte gefascineerd door de bewoners van het hooggebergte die leven van het vee op hooggelegen sappige zomerweiden. Zij hechten zich aan eeuwenoude tradities. Al verandert soms een jonge boerenknecht, die 's zomers koeien hoedt, 's winters in een mondaine skileraar met spiegelende zonnebril. Geloof en bijgeloof gaan in deze streek hand in hand. De onmetelijke bergen moeten bezworen worden: een jaarlijkse cyclus van rituelen en smeekbedes voor een goede oogst, of kinderschare of tegen ziektes en boze krachten der natuur: storm, onweer, bliksem, aardverschuivingen, droogte, extreme kou en lawines.
Winterstilte is zoals alle eerdere films van Wyss een betekenisvolle vertelling over jonge meisjes, over het zoeken naar schoonheid, identiteit en volwassenheid. Hoch-Zyte uit 2001 toont een jong meisje dat onder toeziend oog van moeder moet handwerken. Onderwijl trekt het toekomstige leven als een droombeeld voorbij in de vorm van een dansend paar, met de vrouw in bruidsjurk. Ze huppelen op Zwitserse hoempapa muziek. Deze vormen van overdrijving en ironie uit vroegere films ontbreken in Winterstilte.
De korte films vormen een aanloop naar het indrukwekkende woordenloze epos over het dagelijkse leven van een gezin dat opgesloten zit in zichzelf, in huis, in het ingesneeuwde dorp, in de traditie en in het geloof. Wyss schildert in Winterstilte met wonderbaarlijke beelden en suggestieve geluiden een betoverend drama. De beelden suggereren voortdurend dat er een spannend of gruwelijk moment in het veschiet ligt. Na de sobere begrafenis, wordt de nog door vader geschoten haas gevild. Tijdens de maaltijd is de spanning te snijden. De lust om ooit nog haas te eten is na deze scène bij de meeste kijkers voorgoed verdwenen.
De moeder drilt haar vier dochters op bijna militaire wijze als een moederoverste haar nonnen in een streng middeleeuws klooster. Onwillekeurig denk je aan de Cisterciënzers, die niet meer mochten praten.. De dochters ondergaan alles gelaten. Op een nacht kijkt moeder naar de volle maan en zucht. Ze kijkt bezorgd. Ze ziet hertenmannen, die op niet mis te verstane wijze mannelijke sexualiteit verbeelden. Binnen borduren de meisjes braaf samen verder aan een ring van herten op een tafelkleed. Een toekomstig bruidgeschenk. Moeder hoort het burlen van de hertenmannen. Een druppel bloed valt op het maagdelijk witte kleed. Het is een voorbode van wat komen gaat, maar wat? Onderwijl klinkt als in een Klassieke tragedie een lied dat als als verbindende vertelling fungeert:
ik nam haar mee uit dansen,
toen viel er uit haar kransje
een roosje rood...
Terwijl we hier naar luisteren .... wordt een droomachtig personage opgevoerd: een meisje van ongeveer elf jaar dat symbool staat voor de onschuld. Ze slaapt bij het open raam. Een witte uil, hier een soort symbool van vrouwelijke sexualiteit, staat in de vensterbank en lokt haar mee naar buiten. Uit haar schoot vliegen tientallen donkere vogels de wijde wereld in. Een poëtische verbeelding van haar Rite de Passage.
Weer klinkt het lied:
Een keer maar kuste ik zoet...
Hoe zwaar heb ik geboet..
Dan volgt een prachtig nachtelijk beeld schaatsende hertenmannen zwevend over het ijs. Moeder ligt onrustig in bed. Ze kan de slaap niet vatten, omdat ze voelt wat er komen gaat.
Ze klemt een kruisbeeld op haar borst. Dan gebeurt wat niet tegen te houden is. De lokroep der natuur. De meisjes rennen in wittte nachtjaponnen het huis uit naar verlangende hertenmannen. Ze bedrijven gepassioneerd de liefde. Er wordt nog steeds niet gesproken. We horen alleen het hijgen van de hertenmannen en de meisjes.
Moeder wordt niet benaderd door hertenmannnen, maar door de sneeuwuil. Hij braakt uilenballen uit.
Een verwerking van opgekropte gevoelens en frustraties? Moeder lijkt in haar droom alles nog eens door te maken, onderwijl braakt de uil steeds meer ballen uit. In de ochtend legt moeder de uilenallen behoedzaam en berustend onder haar bed en begint aan haar arbeid in de stal. Als een bezetene begint ze te schrobben, dan barst de ongenaakbaar lijkende vrouw in onbedaarlijk snikken uit. Het einde van de meedogenloze rouw lijkt te nabij. Binnen kneden de meisjes op bijna sensuele wijze deeg en wordt er weer een beetje gelachen. Ze ogen zichtbaar gelukkig...misschien omdat ze zwanger zijn ...'s Nachts in bed bidden de meisjes:
Wees gegroet Maria
Gij zijt de gezegende onder de vrouwen
en gezegend is de vrucht van uw schoot...
Plotseling gaan de luiken met een klap dicht. Er weerklinkt een wanhopige kreet: Moeder! Alsjeblieft niet ... De andere dochters houden hun handen voor hun oren.
Wat er gebeurt laat zich makkelijk raden! Even later wordt een pakketje in de kolkende rivier gegooid.
Het begint te dooien. De zon breekt letterlijk door...Lente!
Wasgoed hangt buiten te drogen. Ditmaal is de kleur opvallend wit. Witte vlaggen die een nieuw tijdperk aankondigen . In de schuur rollen de neuriende meisjes hun blote voeten zachjes over witte eieren. De zwarte bedekkende gewaden zijn vevangen door witte luchtige kleding Moeder ziet geweien in de vier bedden van de meisjes. Zij haalt de zwarte doek voor de spiegel weg en glimlacht... Voorzichtig veegt ze sneeuw weg boven de eerste sneeuwklokjes. De glimlach verdwijnt niet meer van haar gezicht...
Trailer winterStilte
Sonja Wyss - Winterstilte
Over Winterstilte in De Nieuwe - Kunsttijdschrift Arti
Concertgebouw in weiland 1888
